Với vai trò là hậu phương của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, quân và dân Thanh - Nghệ - Tĩnh (Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh) đã vượt qua nhiều khó khăn, gian khổ, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình, góp phần làm nên thắng lợi của Chiến dịch Điện Biên Phủ. Những đóng góp to lớn của hậu phương Thanh - Nghệ - Tĩnh trong chiến cuộc Đông Xuân 1953 - 1954, đỉnh cao là Chiến dịch Điện Biên Phủ được thể hiện trên nhiều mặt: Vừa là hậu phương trực tiếp cung cấp sức người, sức của, vừa phục vụ chiến đấu và trực tiếp chiến đấu trên chiến trường đến ngày thắng lợi.

Xây dựng củng cố hệ thống giao thông, huy động tối đa nhân lực, vật lực chi viện cho chiến trường

Sau gần tám năm tiến hành kháng chiến, cùng với cả nước, hậu phương Thanh - Nghệ - Tĩnh đã trải qua chặng đường đầy gian khổ và thử thách, từng bước phát triển vững chắc, toàn diện cả về quân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội; trình độ tác chiến của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích ngày càng tiến bộ. Đó là những tiền đề cơ bản để chi viện cho các chiến trường tiến lên giành thắng lợi to lớn hơn nữa trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

Cuối tháng 12/1953, thực hiện chủ trương tiến hành Chiến dịch tiêu diệt tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, Bộ Tổng Tư lệnh đã huy động nhiều đơn vị chủ lực lên mặt trận, quyết giành thắng lợi trận quyết chiến, chiến lược. Quân và dân Liên khu 4 được Trung ương Đảng và Bộ Tổng Tư lệnh giao nhiệm vụ: “Tham gia cùng quân dân nước bạn mở chiến dịch Trung Lào. Đẩy mạnh chiến tranh du kích ở chiến trường Bình - Trị - Thiên, tiêu hao, tiêu diệt và kìm chân địch, phối hợp với chiến trường chính.  Tác chiến bảo vệ hậu phương, xây dựng lực lượng và bảo đảm cung cấp mọi nhu cầu phục vụ chiến dịch Trung Lào và chiến dịch Điện Biên Phủ”.

Các đơn vị bộ binh cơ giới đang khẩn trương đưa bộ đội vào Điện Biên Phủ. Ảnh: TTXVN

Theo đó, Hà Tĩnh và một phần tỉnh Nghệ An cung cấp cho Chiến dịch Trung Lào; Thanh Hóa và một phần tỉnh Nghệ An cung cấp cho Chiến dịch Điện Biên Phủ; các tỉnh Nam Liên Khu (Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên) tiếp tục đẩy mạnh kháng chiến, tiêu hao tiêu diệt sinh lực địch, phối hợp, chia lửa với chiến trường chính Bắc Bộ. Đây là vinh dự lớn lao, đồng thời cũng là trách nhiệm nặng nề của quân và dân Thanh - Nghệ - Tĩnh, bởi sau khi vừa hoàn thành nhiệm vụ cung cấp cho các Chiến dịch Quang Trung (Hà - Nam - Ninh) năm 1951, Tây Bắc năm 1952, Thượng Lào năm 1953, nguồn dự trữ gần như cạn kiệt.

Thêm vào đó, cuối năm 1953 trên địa bàn xảy ra lụt lớn, vụ mùa bị thiệt hại nặng nề; đầu năm 1954 hạn hán kéo dài gây khó khăn cho sản xuất vụ chiêm. Thiên tai cùng với sự đánh phá của kẻ thù làm cho đời sống của nhân dân và cán bộ gặp nhiều khó khăn thiếu thốn. Bên cạnh đó, Thanh - Nghệ - Tĩnh còn phải thực hiện nhiệm vụ chi viện cho quân và dân Bình - Trị - Thiên và giúp đỡ cách mạng Lào.

-----

Để bảo đảm cho việc vận chuyển nhân lực, vật lực kịp thời cho tiền tuyến, lực lượng công binh của Liên khu được huy động nổ mìn, phá thác, khai thông đường thủy ngược sông Mã; đồng thời sửa chữa các tuyến đường bộ Vĩnh Lộc (Thanh Hóa) đi Vạn Mai (huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình) với tổng chiều dài hơn 200km cho ô-tô và xe thồ vận chuyển thông suốt, bí mật. Tỉnh Thanh Hóa cũng được Trung ương giao mở đường, khai thông Đường 41 lên Điện Biên Phủ và vận chuyển hàng cho Chiến dịch. Tỉnh Nghệ An, huy động số lượng lớn dân công mở Đường 15A từ Cây Da Bu (Đô Lương) lên Phủ Quỳ (Nghĩa Đàn) và ra miền Tây Thanh Hóa.

Nhân dân các thị trấn ở Thanh Hóa tiến đưa các đoàn dân công xe đạp thồ lên đường phục vụ tiền tuyến năm 1954. Ảnh: TTXVN

Vượt qua nhiều khó khăn gian khổ, dân công hai tỉnh Nghệ An, Thanh Hóa đã hoàn thành vượt mức kế hoạch, nhiều tuyến giao thông quan trọng như đường ô-tô Nam Đàn đi Đô Lương, Vạn Mai đi Như Xuân, Tân Kim đi Vĩnh Lộc… được nối liền, bảo đảm cho việc vận chuyển nhân lực, vật lực phục vụ Chiến dịch.

Cùng với sự phát triển của hệ thống giao thông, các loại phương tiện vận tải cũng được huy động mạnh mẽ. Đến cuối năm 1953, toàn Liên khu có 10 xe ô-tô, 488 xe trâu bò, 320 xe ba gác và hàng nghìn xe đạp thồ, xe cút kít; 1.415 thuyền, 19 ca nô với tổng trọng tải 7.148 tấn được tập hợp trong các tổ chức vận tải. Trong khoảng thời gian ngắn, từ giữa tháng 12/1953 đến tháng 1/1954, Thanh Hóa đã huy động được gần 10 vạn dân công và 5.000 xe đạp thồ.

Sau khi nhận lệnh hỏa tốc của Chính phủ, vào đúng ngày mồng một Tết Nguyên đán (tức ngày 3/2/1954), Tỉnh ủy Nghệ An đã phát động lệnh tổng động viên, huy động được hơn 30.000 dân công, trong đó có 2.000 dân công xe đạp thồ cùng hàng nghìn tân binh, thanh niên xung phong, công nhân kỹ thuật, quân giới nô nức lên đường ra tiền tuyến. Thực hiện khẩu hiệu “Tất cả cho tiền tuyến, tất cả để đánh thắng”, mọi ngành, mọi giới đều dồn sức cho Điện Biên Phủ. Có gia đình cả cha, con, dâu, rể cùng ra tiền tuyến; nhiều thiếu niên 15-16 tuổi cũng hăng hái xin gia nhập Thanh niên xung phong; các mẹ, các chị và các em gái nhỏ tuổi tình nguyện vào các đội gồng gánh, gùi thồ vận chuyển lương thực, thực phẩm phục vụ Chiến dịch.

Các đơn vị bộ binh cơ giới đang khẩn trương đưa bộ đội vào Điện Biên Phủ. Ảnh: TTXVN

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, trực tiếp là Liên khu ủy, quân dân Thanh - Nghệ - Tĩnh đã vượt qua mọi khó khăn thử thách, “dốc bồ, thổ thúng”, huy động đến mức cao nhất số lương thực, thực phẩm còn dự trữ, phân tán trong các hộ gia đình để phục vụ cho chiến dịch. Lương thực, thực phẩm và các hàng hóa thiết yếu từ khắp nơi tập trung về kho Cẩm Thủy và kho Lược (huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa), sau đó tiếp tục vận chuyển ra mặt trận.

Đường từ Liên khu 4 lên tuyến hậu cần chiến dịch dài hơn 450km, đi qua nhiều địa hình rừng núi hiểm trở, sông suối chia cắt, đường sá gồ ghề, quanh co, nhiều đèo dốc, lại thường xuyên bị địch tập trung không quân đánh phá ác liệt. Nhưng với tinh thần cả nước ra trận, hàng vạn dân công của Thanh Hóa, Nghệ An, với hàng chục nghìn xe đạp thồ vẫn ngày đêm tải lương ra tiền tuyến. Lực lượng thanh niên xung phong được huy động tối đa để xây dựng các trạm trên tuyến vận tải tiền phương, sửa chữa cầu đường cho bộ đội và dân công ra tuyến trước. 

Đoàn dân công xe thồ phục vụ tiền tuyến. Ảnh: TTXVN

-----

Bảo đảm lương thực, thực phẩm, các nhu yếu phẩm quân sự, đáp ứng yêu cầu của Chiến dịch Điện Biên Phủ

Mở đầu đợt vận chuyển, nhân dân tỉnh Thanh Hóa và nhân dân các huyện phía bắc Nghệ An đã huy động được hơn 8.000 tấn lương thực và 2.000 tấn thực phẩm khô, vận chuyển tập kết tại các kho ở Vạn Mai, Mộc Châu, Yên Châu để sẵn sàng phục vụ cho bộ đội chiến đấu. Trong đợt huy động đầu tiên, Thanh Hóa đã vượt chỉ tiêu kế hoạch 150%.

Trong quá trình diễn ra Chiến dịch, phong trào thi đua cải tiến phương tiện, tăng cung, tăng chuyến, tăng cân diễn ra hết sức sôi nổi trong các đơn vị dân công và thanh niên xung phong. Lúc đầu, mỗi xe chỉ thồ 100kg, sau được cải tiến, nâng lên 200kg, nhiều dân công trở thành kiện tướng vận chuyển, chiến sĩ thi đua số 1, số 2 của tỉnh. Chiến sĩ xe đạp thồ Cao Văn Ty (Thanh Hóa) thồ từ 160kg lên 320kg một chuyến; anh Đới Sỹ Trầu (Quảng Xương - Thanh Hóa) liên tục gánh 60kg hàng trong quá trình vận chuyển, dẫn đầu về gánh bộ.

Cuộc chiến đấu ở Điện Biên Phủ càng gần đến thắng lợi, càng quyết liệt và đòi hỏi đảm bảo hậu cần càng cao. Với quyết tâm “Tất cả cho Chiến dịch Điện Biên Phủ đại thắng”, Trung ương Đảng yêu cầu các địa phương phát huy cao hơn nữa khả năng cung cấp, phục vụ Chiến dịch. Sau đợt huy động đầu tiên đạt kết quả tốt, đầu tháng 3/1954 Trung ương giao cho Thanh Hóa huy động tiếp 1.000 tấn gạo và 165 tấn thực phẩm; số lương thực, thực phẩm này giao cho đoàn dân công Thanh Hóa trực tiếp tổ chức vận chuyển và bàn giao tại km22 Đường 41. Trong đợt vận chuyển lần thứ hai này, do được hậu phương quan tâm cả về vật chất lẫn tinh thần, đặc biệt là được Đảng bộ và nhân gửi 28.000 lá thư động viên, đoàn dân công Thanh Hóa đã vượt qua mọi khó khăn, hoàn thành vượt mức kế hoạch trước thời gian ba ngày.

Giao thông hào của ta đã cắt đôi sân bay Mường Thanh, tạo điều kiện thuận lợi cho các chiến sĩ xung kích tiêu diệt địch. Ảnh: TTXVN

Đợt một và đợt hai của công tác huy động lương thực, thực phẩm cho Chiến dịch Điện Biên Phủ vừa hoàn thành thì ngày 15/4/1954, đồng chí Văn Tiến Dũng - Tổng Tham mưu trưởng thay mặt Tổng Quân ủy vào Sở Chỉ huy tiền phương của Liên khu ở Cẩm Thủy (Thanh Hóa) trực tiếp giao nhiệm vụ trong vòng 20 ngày phải huy động tiếp 2.000 tấn gạo, 147 tấn thực phẩm và muối để phục vụ cho Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Tối ngày 16/4/1954, đồng chí Hoàng Anh-Bí thư Liên khu ủy đã ra Thanh Hóa chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ mới của Trung ương giao. Mặc dù thời gian này lương thực dự trữ của tỉnh Thanh Hóa đã hết, nhân dân đang ở giai đoạn “dốc bồ, thổ thúng”, lúa ngoài đồng chưa đến độ thu hoạch, song nhân dân Thanh Hóa quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ; toàn tỉnh huy động nhân lực, phát động phong trào cùng nhau ra đồng cắt tỉa những gié lúa, bông lúa đã chín, giành những hạt thóc cuối cùng để kịp phục vụ chiến trường.

Để có đủ lương thực, thực phẩm Trung ương giao, nhân dân Thanh Hóa đã phải ăn ngô, khoai, sắn non, ăn rau má, rau rừng để giành gạo cho chiến sĩ ngoài mặt trận. Tỉnh Thanh Hóa đã huy động trên 30.000 dân công, 2.000 xe đạp thồ, 1.750 thuyền mảng vận chuyển theo hai đường thủy, bộ ngược sông Mã, sông Chu lên Vạn Mai, Mộc Châu, Yên Châu đến tiền tuyến cung cấp cho Chiến dịch. Trong đợt vận chuyển này, Thanh Hóa huy động dân công, thanh niên xung phong đạt mức kỷ lục 120.000 người (trong đó có 25.000 nữ), 10.075 xe đạp thồ, hàng nghìn thuyền gỗ, thuyền nan, xe ngựa. Số lượng dân công, thanh niên xung phong Thanh Hóa chiếm tới 80% tổng số dân công trên toàn tuyến cung cấp. Ngày 5/5/1954, toàn bộ số lương thực, thực phẩm được huy động đầy đủ theo nhiệm vụ Trung ương giao.

Cùng với việc cung cấp nhân lực, lương thực, thực phẩm, quân và dân các tỉnh Thanh - Nghệ - Tĩnh còn quan tâm đẩy mạnh chế tạo vũ khí, sản xuất các nhu yếu phẩm quân sự để phục vụ chiến trường. Các công binh xưởng, các nhà máy, xí nghiệp được sơ tán về các vùng núi an toàn, ngày đêm thi đua sản xuất để cung cấp kịp thời cho chiến trường. Trong đợt một và đợt hai Chiến dịch Điện Biên Phủ, quân và dân Thanh - Nghệ - Tĩnh đã cung cấp cho chiến trường 550 tấn súng đạn bộ binh, 25.000 quả lựu đạn và đạn cối, 350 tấn thuốc men, dụng cụ y tế và hàng trăm tấn hàng quân nhu khác. 

Đẩy mạnh xây dựng lực lượng, tuyển quân, huấn luyện, liên tục bổ sung quân cho chiến trường chính Bắc Bộ

Bên cạnh việc bảo đảm đủ số lượng dân công, lương thực, thực phẩm, thuốc men theo kế hoạch của Bộ, dưới sự chỉ đạo của Liên khu, hậu phương Thanh - Nghệ - Tĩnh còn tích cực đẩy mạnh xây dựng lực lượng, tổ chức tuyển quân, huấn luyện bổ sung cho bộ đội chủ lực, kiện toàn bộ đội địa phương và phát triển dân quân du kích. Thực hiện chủ trương của Tổng Quân ủy và Bộ Tổng Tư lệnh, trong Đông Xuân 1953 - 1954, Liên khu 4 đã xây dựng được 7 tiểu đoàn bộ binh, 1 tiểu đoàn phòng không, 1 đại đội đặc công Liên khu và 1 trung đoàn công binh của Bộ; kiện toàn được 8 tiểu đoàn của các tỉnh và đại đội huyện, xây dựng thêm bộ đội địa phương cho 4 huyện: Nam Đàn, Đô Lương (Nghệ An), Như Xuân, Cẩm Thủy (Thanh Hóa) và phát triển thêm một số trung đội ở các tỉnh trong Liên khu.

Ngày 13/3/1954, mở đầu Chiến dịch, bộ đội pháo binh của ta đã dội bảo lửa xuống đầu bọn xâm lược Pháp tại Điện Biên Phủ. Ảnh: TTXVN

Ngày 13/3/1954, bộ đội ta nổ súng mở màn Chiến dịch Điện Biên Phủ. Đáp lời kêu gọi của chiến trường, Đảng bộ và nhân dân Thanh Hóa tiếp tục động viên, bổ sung nhiều đơn vị ra chiến trường: Tiểu đoàn 275 bộ đội địa phương tỉnh bổ sung cho Trung đoàn 53; các Đại đội 150, 160 bổ sung cho Tiểu đoàn 541 phòng không; hai trung đội trinh sát bổ sung cho Đại đoàn 304. Cùng với đó, Thanh Hóa còn động viên hàng ngàn cán bộ, chiến sĩ bổ sung cho các đơn vị tham gia chiến đấu tại Điện Biên Phủ.

Sau khi pháo binh ngừng bắn, các chiến sĩ của ta tiến sát vào các vị trí của địch trên đồi Him Lam và tiêu diệt địch ở đây ngay trong ngày 13/3/1954. Ảnh: TTXVN

Để bảo đảm lực lượng cho chiến trường, Bộ Tổng Tư lệnh đã giao chỉ tiêu tuyển quân cho Liên khu 4 tăng gấp ba lần so với kế hoạch đầu năm (kế hoạch đầu năm 1954, Bộ giao cho Liên khu tuyển 4.200 tân binh cho Bộ). Do vậy, Bộ Tư lệnh Liên khu đã chỉ đạo các tỉnh Thanh - Nghệ - Tĩnh đẩy mạnh công tác tuyển quân, huấn luyện và xây dựng thành các đơn vị tập trung.

Đảng ủy các cấp nhanh chóng tỏa xuống cơ sở tuyên truyền, giáo dục nhân dân nắm vững nhiệm vụ, động viên thanh niên sẵn sàng tòng quân giết giặc. Hầu hết thanh niên các tỉnh đều hăng hái xung phong tòng quân đánh giặc cứu nước, sôi nổi nhất là ở các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh. Huyện Đức Thọ (Hà Tĩnh) chỉ tiêu tuyển quân 57 người nhưng có tới 639 người xung phong nhập ngũ; huyện Ngọc Lặc (Thanh Hóa) chỉ tiêu tuyển 100 người, đã có 676 người xung phong tòng quân. Cả Liên khu sôi động phong trào tòng quân ra mặt trận với tinh thần “tất cả cho tiền tuyến đánh thắng”.

Chỉ trong 6 tháng đầu năm 1954, Liên khu đã cung cấp cho Bộ 14.553 tân binh, trong đó riêng ba tỉnh Thanh - Nghệ - Tĩnh đã động viên được gần 9.400 tân binh, chưa kể quân số của Trung đoàn 53 và Tiểu đoàn 362 bộ đội địa phương tỉnh Nghệ An mà Bộ đã điều toàn đơn vị lên trực tiếp chiến đấu, phục vụ chiến đấu ở chiến trường Điện Biên Phủ. Ngoài ra còn tuyển 1.833 tân binh để phát triển bộ đội chủ lực của Liên khu. Như vậy, trong thời gian ngắn, Liên khu đã hoàn thành vượt chỉ tiêu giao quân gấp 3 lần so với kế hoạch của Bộ. Kết quả đó là sự nỗ lực rất lớn của nhân dân Liên khu 4, nhất là ba tỉnh hậu phương Thanh - Nghệ - Tĩnh.

Ngày 7/5/1954, Chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc thắng lợi. Sau 56 ngày đêm chiến đấu gian khổ và ác liệt, quân và dân ta đã đập tan mọi cố gắng cao nhất của thực dân Pháp xâm lược và can thiệp Mỹ, buộc đối phương phải ký Hiệp định Giơnevơ, lập lại hòa bình ở Đông Dương.

Chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc thắng lợi. Ảnh: TTXVN

Trong toàn Chiến dịch, quân và dân Liên khu 4 đã huy động 10.000 tấn lương thực, 2.147 tấn thực phẩm, 12.000 xe đạp thồ, 750 con trâu, bò; gần 50 vạn lượt dân công, 16.602 dân công xe đạp thồ, trên 2.000 thuyền, mảng. Vận chuyển phục vụ cho Chiến dịch 30.348 tấn hàng (kể cả số lương thực, thực phẩm huy động tại địa phương Liên khu 4), trong đó có 16.829 tấn lương thực, thực phẩm, 12.436 tấn đạn dược, 1.083 tấn xăng dầu. Tỉnh Hà Tĩnh mặc dù được Trung ương giao nhiệm vụ chi viện cho Chiến dịch Trung Lào và Mặt trận Bình - Trị - Thiên, nhưng quân và dân Hà Tĩnh vẫn huy động được 35.200 lượt dân công hỏa tuyến, 4.030 xe đạp thồ, 130 thuyền vận tải, đóng góp hàng triệu ngày công vận chuyển hàng nghìn tấn lương thực, thực phẩm, hàng hóa quân sự tập kết tại bắc Thanh Hóa rồi bàn giao cho Hội đồng cung cấp mặt trận tiếp tục vận chuyển ra chiến trường.

Riêng Thanh Hóa đã huy động 9.814 xe đạp thồ, 186.714 dân công, 9.052 tấn gạo, 85 tấn thịt, 640 tấn thực phẩm khô; đóng góp 757.835 công vận chuyển. Đặc biệt, dân công xe đạp thồ của Thanh Hóa cả ba đợt phục vụ Chiến dịch đều hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, được Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng thưởng cờ thi đua. Thành tích của quân và dân Thanh Hóa trong Chiến dịch Điện Biên Phủ xứng đáng với lời khen ngợi của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Bây giờ tiếng Việt Nam đến đâu, tiếng Điện Biên Phủ đến đó. Tiếng Điện Biên Phủ đến đâu, đồng bào Thanh Hóa cũng có một phần vinh dự đến đó”.

Phát huy vai trò của hậu phương chiến lược,  quân và dân Thanh - Nghệ - Tĩnh đã nỗ lực đảm nhiệm chi viện cho ba chiến trường; vừa tích cực tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm, xây dựng và phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc phòng để làm cơ sở vững chắc, dốc hết sức người, sức của chi viện cho tiền tuyến. Hàng chục vạn thanh niên nhập ngũ, bổ sung xây dựng các đơn vị chủ lực, bộ đội địa phương, cung cấp hàng ngàn cán bộ từ Liên khu ủy đến chi ủy viên và đảng viên cho quân đội, hàng triệu lượt người đi dân công hỏa tuyến, thanh niên xung phong; hàng chục vạn tấn lương thực, thực phẩm, thuốc men, súng đạn đã cung cấp phục vụ tiền tuyến, hoàn thành xuất sắc vai trò hậu phương chiến lược, góp phần xứng đáng cùng quân và dân cả nước làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ./.